Büyük Veri, Büyük Rekabet | DefenceTurk

Tarihin pek çok döneminde belirli şirketlerin güçlü sermayeleri, üretim kapasiteleri, iş olanağı sunma kabiliyetleri, bu şirketleri ulusal ve uluslararası düzlemde belirli güç odakları haline getirmiştir. Daha hızlı, daha güçlü, daha verimli makineler geliştirme yolunda söz konusu şirketlerin yıkıcı bir güce erişmesi olağan bir sonuç olarak nitelendirilebilir. Ancak bugün özellikle belirli alanlarda tekel olmanın yarattığı güç alanı, geçmiş tekel örnekleriyle kıyaslanabilir bir nitelikte değildir.

Cambridge Analytica skandalı, sosyal medya bağımlılıklarını besleyen ve bundan beslenen veri odaklı reklamlar, sosyal medyanın yaygın kullanımıyla şekillenen toplumsal hareketler vb. gerekçeler halihazırda teknoloji devleri üzerindeki baskıyı artırıyor.

Bireyler üzerindeki veri gücünün bireylerin tercihlerine bırakılamayacak düzede riskli hale gelmesi ülke yönetimlerinin çeşitli düzenlemeler ve doğrudan ve dolaylı müdahaleler yoluyla sektörü regüle etmeye itiyor.

Beş teknoloji devi olarak anılan Apple, Google, Meta, Microsoft ve Amazon yapay zeka teknolojisi alanındaki strateji ve politikalarının sürekli biçimde mercek altında olmasına katlanmak durumunda.

Gelirlerinin büyük bir çoğunluğunu cihazları üzerinden kazanan Apple, yapay zeka teknolojisi karşısında rakiplerinden farklı bir konumlanma imkanına sahiptir.

Apple CEO’su Tim Cook;

• 2015 yılında “Onlar hakkınızda öğrenebilecekleri her şeyi ‘silip süpürüyorlar’ ve bunu paraya dönüştürmeye çalışıyorlar. Bunun yanlış olduğunu düşünüyoruz ve bu, Apple’ın olmak istediği türden bir şirket değil” ifadesini kullanmıştır.^[1]
• 2017 yılında yapay zeka teknolojisinin insanlığın zararına değil yararına olacak biçimde kullanıldığından emin olunması gerektiğini belirtirken bu konuda bir endişesi olup olmadığının sorulması üzerine: “Evet ediyorum. Apple’ın bunu yapması konusunda endişelenmiyorum ama genel anlamda endişeleniyorum.” ifadesini kullanmıştır.^[2]
• 2018 yılında bir AB etik konferansında yaptığı değerlendirmede kişisel profillerin toplanması yoluyla yapay zeka teknolojisini ilerletmeyi verimlilik değil tembellik olarak tanımlamıştır.^[3]
• 2019 yılında “Bazı insanlar çok miktarda veriniz olmadıkça ve herkesin kişisel hayatını ayrıntılı olarak anlamadıkça gerçekten harika yapay zeka, makine öğrenimi yapamayacağınızı düşünüyor… Buna katılmıyoruz; bunun yanlış bir takas olduğunu düşünüyoruz” ifadesini kullanmıştır.^[4]
• 2023 yılında “Birçok farklı yerde çözülmesi gereken birtakım sorunlar var, ancak potansiyel kesinlikle çok ilginç” ifadesini kullanmıştır. Ayrıca yapay zekayı çok büyük bir şey olarak gördüklerini belirterek onu ürünlerinde çok dikkatli bir şekilde dahil etmeye devam edeceklerini vurgulamıştır.^[5]

Yapay zeka teknolojisinin giyilebilir cihazlardan dev endüstriyel tesislere ve hatta muharebe sahasına kadar pek çok alanda insanlığa pozitif katkı sunacağı açık bir gerçektir. Lakin bu katkıyı sunması beklenen algoritmaları tasarlayacak, veri toplayacak şirketlerin kimler olduğu söz konusu katkılardan kimlerin faydalanacağını belirleyecektir.

Görsel 1:

Eylül 2023 tarihli bir çalışmaya göre 2010-2023 Eylül döneminde yapay zeka alanında faaliyet gösteren 32 şirketi Apple satın almıştır.

Görsel 2:

Economist’te yayınlanan başka bir çalışmaya göre toplam şirket satın alma ve birleşmelerinde yapay zeka ilişikli şirklerin oranı bağlamında değerlendirildiğinde Apple %40’ı aşan bir orana sahiptir. Risk sermayesi yatırımları içerisindeki oran bağlamında değerlendirildiğinde ise Microsoft beş teknoloji devi arasında liderdir. Patentler bağlamında ise liderlik Alphabet’tedir (Google’ın üst şirketi).

20’den fazla yapay zeka şirketini bünyesine katan Google’ın en dikkat çekici yatırımlarından biri Çin’in antik strateji oyunu “Go” ‘da insan rakibini yenmesi başta olmak üzere pek çok kez manşetleri süsleyen Deepmind’ı satın almasının ardından gelişmiştir.^[6] Google’ın Deepmind’a sunduğu kaynaklar ve Deepmind sayesinde erişebileceği kabiliyetler tartışmaların odak noktasıdır.

Google, 2014 yılında Deepmind’ı 400 milyon sterlin (650 milyon dolar) karşılığında satın almış 2019 yılında ise 1,1 milyar sterlin değerindeki kredi ve faizlerin geri ödemesinden feragat etmiştir.^[7] Milyonlarca dolarlık zararların ardından Deepmind ilk kez 2020 yılında 43,9 milyar sterlinlik kâr elde etmiştir.[8] Bunun ardından şirket, 2021 yılında 102,4 milyar sterlin ve 2022 yılında ise 60,9 milyar sterlin kâr elde etmeyi başarmıştır.^[9]

Deepmind’ın elde ettiği gelirler büyük ölçüde Google için yürüttüğü faaliyetlerle ilişkilidir. Örneğin şirket tarafından yapılan Eylül 2020 tarihli açıklamalara göre dünya genelindeki sürücülerin her gün 1 milyar kilometrelik yolu birlikte kat ettiği Google Maps için Deepmind tarafından uygulanan bir makine öğrenimi tekniği gerçek zamanlı tahmini varış bilgisinin doğruluğunu %50’ye varan oranda artırmıştır.^[10]  Temmuz 2016 yılında yayınlanan bilgilere göre Deepmind makine öğrenimi teknolojisiyle, Google Data Centre’larının soğutma faturalarını %40 oranında düşürmeyi başarmıştır.^[11] Microsoft’un OpenAI ile elde ettiği çıktılar ise Deepmind’ın önemini daha da belirginleştirmiştir.

Mayıs 2021’de kamuoyuna yansıyan bilgilere göre, Deepmind’ın kurucuları araştırdıkları güçlü yapay zeka teknolojilerinin tek bir kurumsal varlık tarafından kontrol edilmemesi gerektiğini iddia ederek Google Yönetiminden daha fazla özerklik talebinde bulunmuştur. Bununla birlikte yıllarca süren görüşmelerin ardından Deepmind taleplerine karşılık bulamamış ve Google Yönetimi müzakereleri sona erdirmiştir.^[12] 

Deepmind’ın ilk yatırımcılarından Jaan Tallinn’a göre Google’ın satın alma teklifi  mali açıdan en iyi teklif olmamakla birlikte yine de Deepmind, tercihini Google’dan yana kullanmıştır. Bu durumun temel gerekçelerinden biri ise Deepmind’ın gelecekteki operasyonlarını denetlemek ve danışmak için tarafsız bir etik ve güvenlik kurulu oluşturulmasını vadedilmesidir. Tallinn’a göre yapay zeka üzerindeki kontrolü en yüksek teklif sahibine vermenin, hayal edebileceğimiz en iyi dünyaya yönlendirmesi pek olası değildir.^[13] Benzer biçimde Ocak 2014’te kamuoyuna yansıyan bilgilere göre, Deepmind’ın Facebook yerine Google tarafından satın alınmasında “Deepmind-Google Etik Kurulu’nun” kurulmasının kabul edilmesi etkili olmuştur.^[14] Satın alma esnasında gündeme gelen etik kurulu öngörülen varlığını ve yönlendirici gücünü elde edememiştir.^[15]

Yapay zeka insan zekası olmadan var olamasa da insan zekasının varlığını sürdürebilmesinin maddi kaynaklara bağlı olması, elbette teknolojinin onu fonlayanların ilkeleri doğrultusunda geliştirilmesiyle sonuçlanmaktadır.

OpenAI, Elon Musk, Sam Altman, Peter Thiel (Paypal’in kurucu ortaklarından biri, Facebook’ta yönetim kurulu üyeliği görevi yürütmüştür) Reid Hoffman (LinkedIn kurucu ortaklarından biri)’ın da aralarında bulunduğu yatırımcılarından 1 milyar dolarlık fon temin etme taahhüdü alarak kâr amacı gütmeyen bir yapay zeka araştırma şirketi olarak 2015 yılında kurulmuştur.^[16] 

Yapay genel zeka oluşturmayı uzun vadeli hedefi olarak konumlandıran OpenAI kendini yalnızca AR-GE faaliyetleriyle tanımlamamıştı. 1 milyar dolarlık fon gücüyle araştırmalarının finansal yükümlülüklerden muaf olmasını, faaliyetlerini insanlığının bütünün faydasına olacak biçimde yürütmesini sağlayacak bir unsur olarak öne çıkarmıştır. ^[17] 

Mart 2019’a gelindiğinde ise OpenAI, kuruluşunda özel bir önem atfettiği finansal yükümlülüklerden muaf olma halini geride bırakma kararı almıştır. “Sınırlı kar” (“capped-profit”) olarak isimlendirilen sisteme göre OpenAI’a yapılan yatırımlardan 100 katına kadar getiri elde edebilecektir. OpenAI’a göre 100 kat sınırı risklerle uyumludur. Öte yandan 10 milyon dolarlık yatırımdan 1 milyar dolara kadar getiri elde edilebilir olduğu anlamına gelen bu durum OpenAI’ın tipik bir girişim haline geldiği yönünde değerlendirmelerin yapılmasına da neden olmuştur.^[18] Kuruluşunda OpenAI tarafından sarf edilen “Amacımız hissedarlar yerine herkes için değer yaratmaktır” ifadesiyle özdeşleşen insanlığın bütününe fayda sağlama anlayışının artık geçersiz olabileceği yönünde bir kanı gelişmiştir. ^[19]

Temmuz 2019’da Microsoft “çok yıllık bir ortaklık” kapsamında OpenAI’a 1 milyar dolar yatırım yapmayı taahhüt etmişti. Gelinen noktada teknoloji devinin OpenAI’a toplamda 13 milyar dolar yatırım yaptığı kamuoyuna yansımıştır. ^[20]

17 Kasım 2023’te OpenAI tarafından yapılan bir duyuru ile CEO Sam Altman’ın yönetim kuruluyla iletişiminde tutarlı bir şekilde samimi olmadığı ve bu durumun kurulun sorumluluklarını yerine getirme kabiliyetini engellediği belirtilerek Sam Altman’ı görevden almıştır.^[21]

OpenAI Yönetimi, “tüm insanlığa fayda sağlama” misyonuna değinen bir duyuruda görevden almanın tam gerekçesini sunmamıştır. Kamuoyunda yer alan bilgiler ise anlaşmazlığın kökenini Altman’ın “hızlı ticarileştirme” çabalarına dayandırmıştır.^[22]

Kamuoyunda yer alan haberlere göre OpenAI’ın %49’luk hissesine sahip Microsoft’un Yönetim Kurulu Kararı’nı kamuoyu açıklamasından yalnızca birkaç dakika önce öğrenmiştir. Bu sarsıcı kararın ardından Microsost, Sam Altman ve Greg Brockman’ı bünyesine kattığını açıklamış, 770 OpenAI çalışanının 700’ünün yönetim kurulu kararına karşı çıktığı belirtilmiş ve Microsoft’un OpenAI çalışanları istihdam etmeye istekli olduğu görülmüştür.^[23]

Tüm bu süreç sonucunda görevden alınmasından on iki gün sonra Sam Altman’ın OpenAI’ın CEO’su olarak yeniden atanmış ve yönetim kurulunda değişikliğe gidilmiştir.^[24]

Sam Altman ise konu kapsamında X üzerinden yaptığı paylaşımda Microsoft CEO’su Satya Nadella’ya özel olarak teşekkür etmiştir.

i love openai, and everything i’ve done over the past few days has been in service of keeping this team and its mission together. when i decided to join msft on sun evening, it was clear that was the best path for me and the team. with the new board and w satya’s support, i’m…

— Sam Altman (@sama) November 22, 2023

OpenAI üzerinden gelişen bu kaos, milyarlarca dolarlık yatırımların ardında yapay zeka teknolojisinin kâr odağı olmaksızın geliştirilmesinin pek de mümkün olamayacağının bir örneğidir. Ocak 2024’te Federal Ticaret Komisyonu, üç büyük bulut sağlayıcısı Google, Microsoft ve Amazon ile yapay zeka girişimleri OpenAI ve Anthropic arasındaki milyarlarca dolarlık yatırımlar kapsamında bir soruşturma başlatması gibi müdahaleler ise devlerin bu yolculukta yalnız bırakılmayacağını göstermektedir.^[25]

Güç alanlarıyla geçmiş tekellerden ayrışan teknoloji devlerinin büyüklüğü bir yandan şirketlerin strateji ve politikalarının sürekli olarak incelenmesi ve sorgulanmasına neden olurken diğer yandan da bu şirketlerin etkin yönetimi zorlaştıracak bir büyüklüğe erişmesine neden olmuştur.

Referanslar

• [1] Dave Lee, “Apple Boss Tim Cook Hits out at Facebook and Google”, https://www.bbc.com/news/technology-32991036 (Erişim tarihi: 31.01.2022).
• [2] Nanette Byrnes, “Tim Cook: Apple Isn’t Falling Behind, It’s Just Not Ready to Talk About the Future”, https://www.technologyreview.com/2017/06/14/4525/tim-cook-apple-isnt-falling-behind-its-just-not-ready-to-talk-about-the-future/ (Erişim tarihi: 04.02.2022).
• [3] “Keynote address from Tim Cook, CEO, Apple Inc”, https://www.youtube.com/watch?v=kVhOLkIs20A (Erişim tarihi: 21.01.2022).
• [4] Bani Sapra, “Apple CEO Tim Cook Says There’s a ‘False Tradeoff’ Between Technological Progress and Forcing People to Give up Their Personal Data”, https://www.businessinsider.com/apple-ceo-tim-cook-privacy-progress-false-tradeoff-2019-11 (Erişim tarihi: 28.01.2022).
• [5] Stan Schroeder, “Apple’s Tim Cook: AI is ‘Huge,’ But We Have to be ‘Thoughtful’ About it”, https://mashable.com/article/tim-cook-apple-ai (Erişim tarihi:18.02.2024).
• [6] Google’s Software Beats Human Go Champion”, https://www.wsj.com/articles/googles-software-beats-human-go-champion-1457516770?mod=article_inline (Erişim tarihi: 22.12.2021).; Samuel Gibbs, “Google Buys UK Artificial Intelligence Startup Deepmind for £400m”, https://www.theguardian.com/technology/2014/jan/27/google-acquires-uk-artificial-intelligence-startup-deepmind (Erişim tarihi: 20.12.2021).
• [7] Samuel Gibbs, “Google Buys UK Artificial Intelligence Startup Deepmind for £400m”, https://www.theguardian.com/technology/2014/jan/27/google-acquires-uk-artificial-intelligence-startup-deepmind (Erişim tarihi: 20.12.2021). ; Sam Shead, “DeepMind A.I. Unit Lost $649 Million Last Year and Had a $1.5 Billion Debt Waived by Alphabet”, https://www.cnbc.com/2020/12/17/deepmind-lost-649-million-and-alphabet-waived-a-1point5-billion-debt-.html (Erişim tarihi: 22.12.2021).
• [8] Sam Shead, “Alphabet’s DeepMind A.I. Lab Turns a Profit for The First Time Ever”, https://www.cnbc.com/2021/10/05/alphabets-deepmind-ai-lab-turns-a-profit-for-the-first-time-ever.html (Erişim tarihi: 22.12.2021). ; “Deepmind Technologies Limited Directors Report And Financial Statements Financial Year Ended 31 December 2020”, https://www.gwern.net/docs/reinforcement-learning/deepmind/2020-deepmind-fullaccounts.pdf (Erişim tarihi: 22.12.2021). s.11.
• [9] Full Accounts made up 31 December 2022, https://find-and-update.company-information.service.gov.uk/company/07386350/filing-history ve Full Accounts 31 December 2021 https://find-and-update.company-information.service.gov.uk/company/07386350/filing-history (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [10] “Traffic Prediction with Advanced Graph Neural Networks”, https://deepmind.com/blog/article/traffic-prediction-with-advanced-graph-neural-networks (Erişim tarihi:18.02.2024). ; Johann Lau, “Google Maps 101: How AI Helps Predict Traffic and Determine Routes”, https://blog.google/products/maps/google-maps-101-how-ai-helps-predict-traffic-and-determine-routes/ (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [11] “DeepMind AI Reduces Google Data Centre Cooling Bill by 40%”, https://deepmind.com/blog/article/deepmind-ai-reduces-google-data-centre-cooling-bill-40 (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [12] Parmy Olson, “Google Unit DeepMind Tried—and Failed—to Win AI Autonomy From Parent”, https://www.wsj.com/articles/google-unit-deepmind-triedand-failedto-win-ai-autonomy-from-parent-11621592951 (Erişim tarihi: 18.02.2024). Kyle Wiggers, “Google consolidates AI research divisions into Google DeepMind”, https://techcrunch.com/2023/04/20/google-consolidates-ai-research-divisions-into-google-deepmind/ (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [13] Alex Hern, “Whatever Happened to the DeepMind AI Ethics Board Google Promised?”, https://www.theguardian.com/technology/2017/jan/26/google-deepmind-ai-ethics-board (Erişim tarihi: 24.12.2021).
• [14] Amir Efrati, “Google Beat Facebook for DeepMind, Creates Ethics Board”, https://www.theinformation.com/articles/google-beat-facebook-for-deepmind-creates-ethics-board?irclickid=UbPWsd1zsxyIWdTRvMzWh2bTUkGwKVwagRctT80&irgwc=1&utm_campaign=10078-Skimbit+Ltd.&utm_medium=cpa&utm_source=affiliate&utm_term=theguardian.com (Erişim tarihi: 24.12.2021).
• [15] James Vincent, “DeepMind Reportedly Lost a Yearslong Bid to Win More Independence From Google”, https://www.theverge.com/2021/5/21/22447272/deepmind-google-independence-tensions-negotiations-wsj-report (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [16] OpenAI, “Introducing OpenAI”, https://openai.com/blog/introducing-openai/ (Erişim tarihi: 09.02.2022). ; John Markoff, “Artificial-Intelligence Research Center Is Founded by Silicon Valley Investors”, https://www.nytimes.com/2015/12/12/science/artificial-intelligence-research-center-is-founded-by-silicon-valley-investors.html (Erişim tarihi: 08.02.2022).
• [17] OpenAI, “Introducing OpenAI”, https://openai.com/blog/introducing-openai/ (Erişim tarihi: 09.02.2022). ; John Markoff, “Artificial-Intelligence Research Center Is Founded by Silicon Valley Investors”, https://www.nytimes.com/2015/12/12/science/artificial-intelligence-research-center-is-founded-by-silicon-valley-investors.html (Erişim tarihi: 08.02.2022).
• [18] “OpenAI LP”, https://openai.com/blog/openai-lp/ (Erişim tarihi: 09.02.2022). ; Devin Coldewey, “OpenAI Shifts From Nonprofit to ‘Capped-Profit’ to Attract Capital”, https://techcrunch.com/2019/03/11/openai-shifts-from-nonprofit-to-capped-profit-to-attract-capital/ (Erişim tarihi: 09.02.2022). ; Alberto Romero, “How OpenAI Sold its Soul for $1 Billion”, https://onezero.medium.com/openai-sold-its-soul-for-1-billion-cf35ff9e8cd4 (Erişim tarihi: 10.02.2022).
• [19] Robert McMillian ve Alistair Barr, “Silicon Valley Kingpins Commit $1 Billion to Create Artificial Intelligence Without Profit Motive”, https://www.wsj.com/articles/BL-DGB-44345 (Erişim tarihi: 10.02.2022).
• [20] Jordan Novet, “Microsoft’s $13 Billion Bet on OpenAI Carries Huge Potential Along with Plenty of Uncertainty”, https://www.cnbc.com/2023/04/08/microsofts-complex-bet-on-openai-brings-potential-and-uncertainty.html (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [21] “OpenAI Announces Leadership Transition”, https://openai.com/blog/openai-announces-leadership-transition (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [22] Sam Forsdick, “What Happened at OpenAI? A Guide to the Corporate Drama”, https://www.raconteur.net/technology/openai-altman-ceo-return (Erişim tarihi: 18.02.2024).
• [23] “Breaking report: 700 of 770 Employees at OpenAI, Including Co-founder Ilya Sutskever, Tell the Remaining Board to Resign” https://venturebeat.com/ai/breaking-report-505-of-700-employees-at-openai-including-co-founder-illya-sutskever-tell-the-remaining-board-to-resign/ (18.02.2024). ; “The Unexpected Winner in the Craziest Week in AI”, https://www.wsj.com/tech/ai/satya-nadella-microsoft-ceo-ai-openai-altman-85e75531 (Erişim tarihi:18.02.2024).
• [24] “OpenAI Officially Announces Sam Altman has Returned as CEO and Microsoft Gains a Non-voting Board Seat”, https://edition.cnn.com/2023/11/29/tech/openai-sam-altman-board-microsoft/index.html#:~:text=Business%20%2F%20Tech-,OpenAI%20officially%20announces%20Sam%20Altman%20has%20returned%20as%20CEO%20and,a%20non%2Dvoting%20board%20seat&text=Samuel%20Altman%2C%20CEO%20of%20OpenAI.&text=Twelve%20days%20after%20OpenAI%20fired,it%20has%20hired%20him%20back. (Erişim tarihi:18.02.2024).
• [25] “Big Tech’s AI partnerships draw inquiry from FTC”, https://www.ft.com/content/6046292f-1c6d-499b-8ed5-7e7c337c5bbd (Erişim tarhi:18.02.2024).

1980 Antakya doğumlu Dr. Alper Özbilen, 2002 yılında Gazi Üniversitesi Elektrik ve Elektronik Mühendisliği bölümünde lisans eğitimini, 2006 yılında aynı bölümde Elektronik ve Haberleşme Ana Bilim Dalı’nda yüksek lisansını tamamladı. 2006 – 2011 yılları arasında da Gazi Üniversitesi’nde doktora programını bitiren Özbilen, 2013 yılında Boston Üniversitesi’nde MBA programını bitirdi. Akademik çalışmalarında öğretim görevlisi olarak da yer alan Özbilen; Boston Üniversitesi, Gazi Üniversitesi ve Yıldırım Beyazıt Üniversitesi’nde dersler verdi. Mesleki kariyerine ulusal ve uluslararası telekomünikasyon firmalarında devam eden Özbilen, şu anda Pavo Group şirketinde Yönetim Kurulu Başkanı olarak faaliyetler yürütmektedir. İş dünyasının yanı sıra akademik çalışmalarını da sürdüren Alper Özbilen; yapay zeka, telekomünikasyon ve teknik istihbarat alanlarında yayınlar gerçekleştirmektedir.