SIPRI 2024 Uluslararası Silah Transferi Eğilimleri Raporu Yayınlandı!

Stockholm Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) tarafından açıklanan Uluslararası Silah Transferi Eğilimleri raporuna göre dünyadaki silah transferi hacmi 2015-19 ve 2020-24 yılları arasında -%0,6 değer ile kritik bir değişim yaşanmadı. Buna neden olaraksa Avrupa ve Amerika’ya yapılan silah transferlerindeki artışlarla, diğer tüm bölgelere yapılan transferlerdeki genel düşüşlerin dengelenmesi olarak açıklandı.

Avrupa’daki devletlerin başlıca silah ithalatı ise 2015-19 ve 2020-24 yılları arasında %155 oranında artış yaşadı. 2015-19 dönemine kıyasla ithalatı yaklaşık 100 kat (+%9627) artan Ukrayna, 2020-24 döneminde dünyanın en büyük silah ithalatçısı oldu. Amerika Birleşik Devletleri ise 2020-24 döneminde küresel silah ihracatının %43’ünü gerçekleştirerek açık ara en büyük silah ihracatçısı konumunu korudu. Rusya’nın silah ihracatı ise 2015-19 ve 2020-24 yılları arasında %64 oranında azalarak ABD ve Fransa’nın ardından dünyanın en büyük üçüncü silah ihracatçısı haline geldi.

Türkiye’den ihracatta artış ithalatta düşüş

Türkiye, 2020-24 yıllarında dünyanın en büyük 25 silah ihracatçısı arasında 11. sıradaki konumunu korudu. 2015-19 yılları arasındaki %0,8 küresel ihracat payını %103 arttıran Türkiye, 2020-24 yılları arasında ihracat yüzdesini %1,7 seviyesine çıkardı. Son 4 yıllık dönemde Türkiye’nin en büyük müşterisi %18 ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) oldu. BAE’yi ise toplam ihracatta %10’luk pay ile Pakistan ve %9,9 ile Katar izledi.

Son 5 yıllık dönemde silah ihracatını büyütmeye devam eden Türkiye, bir taraftan silah ithalatını da azaltıyor. Rapora göre 2015-19 yıllarında Türkiye, %1,7 olan silah ithalatını 2020-24 yıllarında %33 azaltarak %1,1 seviyesine çekmeyi başardı. Türkiye 2020-2024 döneminde en fazla savunma alımını İspanya’dan gerçekleştirdi. Bu çerçevede İspanyol üreticiler Türkiye’nin savunma ithalatının %34’ünü karşıladı. İspanya’yı %24 ile İtalya ve %19 ile Almanya izledi.

İhracatçı ülkelerin Afrika çıkarması

Sahra altı Afrika’daki devletlerin büyük silah ithalatı genel olarak nispeten düşük bir seviyede kalırken, rapora göre Batı Afrika’daki devletlerin ithalatı, bu devletlerin çoğunda güvenlik durumunun kötüleşmesiyle birlikte son 15 yılda keskin bir şekilde artmıştır. Batı Afrika devletlerinin silah ithalatı 2020-24 döneminde 2015-19 dönemine kıyasla %100, 2010-14 dönemine kıyasla ise yüzde 82 daha yüksek olmuştur.

Bu dönemlerdeki keskin artışın başlıca nedeni Burkina Faso, Fildişi Sahili, Mali, Moritanya, Nijer ve Senegal’in silah ithalatındaki büyük artışları olarak saptanmaktadır. Nijerya, Batı Afrika ülkeleri arasında açık ara en büyük silah ithalatçısı olup, 2020-24 döneminde Batı Afrika’ya yapılan tüm büyük silah ithalatının %34’ünü gerçekleştirmiştir. SIPRI raporuna göre Türkiye ve diğer gelişmekte olan tedarikçiler de dâhil olmak üzere birçok silah tedarikçisi, dünyanın bu bölgesindeki nüfuzlarını artırmak için silah ihracatını kullanmakta.

2020-24 döneminde Batı Afrika’daki devletlerin en büyük tedarikçisi Batı Afrika silah ithalatının %26’sını gerçekleştiren Çin olurken, onu %14 ile Fransa ve her biri %11 olmak üzere Türkiye ve Rusya takip etmekte.  ABD ise, 2020-24 döneminde Batı Afrika ülkelerinin başlıca silah ithalatının sadece %4,6’sını karşılarken, Batı Afrika’ya silah tedarik eden ülkeler arasında 10 ülke ile en fazla alıcıya sahip devlet olmuştur.

Ayrıca SIPRI raporuna göre Çin, Fransa ve Türkiye dokuzar devlete, Rusya ise dört devlete önemli silah tedarik etmiştir. Senegal, Batı Afrika’nın Fransa’dan yaptığı toplam büyük silah ithalatının yüzde 79’unu, Mali ise Rusya’dan yapılan ithalatın yüzde 54’ünü oluşturdu. 2020-24 döneminde Batı Afrika’nın silah ithalatının yüzde 5’inden azı yardım şeklinde gerçekleşmiştir. Bu yardımın çoğu, Burkina Faso, Mali ve Nijer’de bu dönemde gerçekleşen darbeler ve dış politika değişikliklerinden önce bu ülkelere silah bağışında bulunan ABD’den gelmiştir.

Küresel pazarda güncel durum

SIPRI, 2020-24 döneminde 64 devleti büyük silah ihracatçısı olarak tanımlamıştır. Bu dönemde en büyük beş silah ihracatçısı olan ABD, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya, tüm silah ihracatının dörtte üçünden biraz azını (%72) gerçekleştirmiştir. Bu yıllarda ABD ve Fransa’nın silah ihracatı 2015-19 ve 2020-24 yılları arasında artarken, Rusya, Çin ve Almanya’nın silah ihracatı düşmüştür. ABD ve Batı Avrupa ülkeleri birlikte 2020-24 dönemindeki tüm silah ihracatının %73’ünü oluştururken, bu oran 2015-19 döneminde %61 olarak kaydedilmişti.

Kıta ve bölge bazlı inceleyecek olursak Avrupa devletlerinin başlıca silah ithalatı 2020-24 döneminde 2015-19 dönemine kıyasla %155 daha yüksek bir şekilde gerçekleşti. Ukrayna son 4 yıllık süreçte küresel silah ithalatının yüzde 8,8’ini gerçekleştirerek Avrupa’nın ve dünyanın en büyük silah ithalatçısı konumuna geldi. Birleşik Krallık (küresel silah ithalatındaki %2,5’lik payı ile) ve Polonya (%2,4) Avrupa’daki diğer en büyük silah ithalatçıları konumundalar. ABD, 2015-19 döneminde %41 olan Avrupa silah ithalatının 2020-24 döneminde %53’ünü oluşturdu. Bölgenin bir sonraki en büyük tedarikçileri ise %6,8 ile Almanya ve hemen ardından %5,3 ile Fransa oldu.

ABD’nin yeni Başkanı Donald Trump ve hükümetiyle birlikte 2025’in ilk aylarından itibaren Washington’un Avrupa güvenlik mimarisine daha az ilgi göstermesi ve köklü politika değişiklikleri yeni süreçte Avrupa’yı yerel üretim savunma çözümlerine itmesi beklenmektedir. Bu noktada süregelen değişimler AB ülkelerini daha fazla iş birliğine, Türkiye ve  Birleşik Krallık gibi yeni stratejik ortakları da daha büyük bir rol oynamaya itmesi beklenmektedir.

Orta Doğu’daki devletlerin silah ithalatı ise son 4 yıllık dönemde 2015-19 dönemine kıyasla %20 daha düşüktü. 2020-24 döneminde dünyanın en büyük 10 silah ithalatçısından Katar, Suudi Arabistan, Mısır ve Kuveyt olmak üzere dördünün Orta Doğu’da yer aldığı görülmekte. Orta Doğu’nun silah ithalatının yarısından fazlası ABD’den (%52) gelmiştir. Orta Doğu’nun bir sonraki en büyük tedarikçileri ise sırayla İtalya (%13), Fransa (%9,8) ve Almanya (%7,6) oldu.

İsrail-İran özelinde Orta Doğu

2024 yılında şiddetlenerek devam eden İsrail Hamas savaşı, İran ve Hizbullah gibi aktörler de dahil olmak üzere her birinin ithal edilen başlıca silahlara bağımlılığı veya bunlara erişimi farklı düzeylerde olmuştur. 2015-19 ve 2020-24 yılları arasında İsrail’in silah ithalatı -%2,3 ile büyük ölçüde sabit kalmıştır. İsrail, 2015-19 döneminde 14. sırada yer aldığı en büyük silah ithalatçısı konumunu 2020-24 döneminde 15. sıraya gerilemiştir.

ABD, 2020-24 döneminde İsrail’in silah ithalatının %66’sını oluşturarak en büyük tedarikçisi olurken, onu %33 ile Almanya izledi. İsrail’in ABD’den ithal ettiği silahlar arasında savaş uçakları, zırhlı araçlar ve güdümlü bombalar yer alırken, Almanya’dan ithal edilen başlıca silahlar fırkateynler ve torpidolar olmuştur. İsrail, 7 Ekim 2023’te Hamas öncülüğündeki saldırıya yanıt olarak Gazze, İran, Lübnan, Suriye ve Yemen’de başlattığı saldırılarda bir dizi ithal silah kullanmıştı. Bu silahların çoğu ABD tarafından on yıllar boyunca yardım olarak sağlanan savaş uçakları da dahil olmak üzere Ekim 2023’ten önce teslim edilmiştir.

2023’ün sonlarına doğru ABD İsrail’e yaptığı yardımları arttırdı ve 2024 yılı boyunca zırhlı araçlar, güdüm kitleri, bombalar ve füzeler teslim etti. İsrail 2024 yılı sonuna kadar, ABD’den 50’si 2024 yılında sipariş edilen 61 savaş uçağı da dahil olmak üzere daha fazla büyük silahın teslimatını beklemekteydi. Öte yandan İran’ın silah ithalatı 1993’ten bu yana Orta Doğu’daki diğer silah ithalatçılarının çoğuna kıyasla çok düşük bir seviyede seyretmektedir. İran’ın 2020-24 döneminde tek büyük silah tedarikçisi Rusya olmuştur. İran, 2023 ve 2024 yıllarında Rusya’dan toplam 6 adet savaş uçağı teslim almış olup 42 adet savaş uçağı için de teslimat beklemektedir.

Gelecek siparişleri

İlgili Olarak

SIPRI 2023 Uluslararası Silah Transferi Eğilimleri Raporu Yayınlandı!

Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümü öğrencisi.  Uluslararası İlişkiler ve Savunma Sanayii araştırmacısı.